عبید زاکانی

عبید زاکانی که بود؟

خواجه نظام الدین عبیدالله زاکانی (عبید) از شاعران و نویسندگان مشهور قرن 8 هجری قمری است. دوران زندگی عبید مصادف بود با پادشاهی ابواسحاق اینجو که در ابتدا بر شیراز تسلط پیدا کرد و سپس قلمرو خود را در تمام فارس گسترش داد. بعد از اینجو ، آل مظفر حکومت را در دست گرفتند که عبید در خدمت شاه شجاع پس مبارزالدین  محمد بود تا زمانی که دار فانی را وداع گفت ، بنابرنظر بیشتر تاریخ نویسان سال وفات عبید 771 هجری قمری است. اشعار او به دو بخش تقسیم می شوند: 1-اشعار هزل2- اشعار جد ، اشعار هزل او اشعاری است که عبید اوضاع و احوال زمانه خود را به باد انتقاد گرفته است. او در این اشعار گاهی از کلمات تند نیز استفاده کرده و همچنین در اینگونه اشعار از شوخی های لطیف نیز سود برده و در نهایت استادی اینگونه اشعار را سروده است. معروفترین اثر شعری او در این زمینه منظومه موش و گربه می باشد که در 90 بیت سروده است ، عبید در این منظومه اوضاع زمان خود را به تصویر کشیده که همان سقوط شیخ ابواسحاق اینجو و خاندانش و روی کار آمدن امیر مبارزالدین محمد می باشد. از آثار منثور عبید ، رساله فالنامه اوست که عبید در پایان هر یک از فال ها که به صورت طنز و شوخی نوشته شده یک رباعی هم سروده است ، رساله اخلاق الاشراف ، رساله ریش نامه ، صدپند ، رساله دلگشا و تعریفات از دیگر آثار منثور عبید می باشند. منظوم موش و گربه عبید با این ابیات شروع می شوند:

اگر داری تو عقل و دانش و هوش

بخوانم از برایت داستانی

که در معنای آن حیران بمانی

ای خردمند عاقل و دانا

قصه موش و گربه برخوانا

قصه موش و گربه منظوم

گوش کن همچو در غلطانا

از قضای فلک یکی گربه

بود چون اژدها به کرمانا

شکمش طبل و سینه اش چو سپر

شیر دم و پلنگ چنگالا...